Stereotypen, wat zijn dat eigenlijk?
Stereotypen zijn generaliserende denkbeelden over de kenmerken, eigenschappen en gedragingen van een sociale groep. Deze veralgemeningen worden vervolgens toegepast op individuen die tot die groep behoren. Stereotypen zijn meestal negatief maar kunnen eveneens een “positieve” draai hebben, bv. alle Aziaten zijn erg slim in wiskunde. Niettemin zijn alle stereotypen, zelfs de positief klinkende, nadelig. Ze ontkennen immers zowel het individu als de overgrote meerderheid van de leden van de groep.
Soms worden stereotypen gecreëerd om een vooroordeel heel bewust te bewerkstelligen. Ten tijde van de kolonies werden zwarte mensen op allerlei manieren afgebeeld in ons land, lang voor de gewone Belgische dorpelingen een Afrikaan in ’t echt hadden gezien. Er stonden beeldjes van Afrikanen bij de beenhouwer die knikten wanneer je er een centje in stopte. Deze ja-knikkers schetsten een stereotype van minderwaardigheid, domheid en onderdanigheid. Het doel was natuurlijk om de misdaden in de kolonies te vergoelijken. Mensen concludeerden dat we aan ontwikkelingshulp deden, terwijl het in realiteit om misdaden tegen de menselijkheid ging. Ook een figuur als zwarte piet, hoewel van de Nederlanders overgenomen, paste perfect in deze beeldvorming. Etnische stereotypen die op een dergelijke manier aan mensen worden voorgelegd hebben de eigenschap om door te tijd heen onveranderd te blijven.
“Mensen hebben het vermogen om heel snel twee dingen met elkaar te associëren – dat is aangeboren. Wat we onszelf leren, wat we kiezen om te associëren is aan ons.”
-Dr. Mahzarin R. Banajic
Vooroordelen als gevolg van stereotypen …
We spreken van een vooroordeel wanneer iemand die lid is, of verondersteld wordt lid te zijn van een bepaalde groep in een negatief daglicht wordt gesteld omwille van een stereotype dat aan die groep werd toegedicht.
Er bestaan vooroordelen over geslacht, vermeend ras, etniciteit, cultuur, handicap, genderidentiteit, genderexpressie, armoede, nationaliteit, herkomst, politieke voorkeur, milieubewustzijn, leeftijd, religie, burgerlijke stand, sociale status, geaardheid, lichaamsbouw … de lijst is eindeloos.
Discriminatie is een actie die voortvloeit uit vooroordelen!
We spreken van discriminatie wanneer iemand handelt naar zijn bevooroordeelde overtuigingen.
Enkele voorbeelden van discriminatie zijn:
- Iemand die omwille van zijn vermeende afkomst heel vaak tascontrole krijgt in de winkels.
- Een patiënt die weigert zich te laten behandelen door een zorgverlener met een andere huidskleur.
- Sollicitatiebrieven van mensen met een niet-Belgisch klinkende familienaam die puur omwille van die naam op de “te bedanken” stapel worden gelegd.
- Vrouwen die kansen op promotie mislopen op basis van geslacht i.p.v. competenties.
- Oudere mensen die als infantiel behandeld worden in de computerwinkel.
- Iemand met een donkere huidskleur die te horen krijgt dat het appartement net werd verhuurd, terwijl het even later toch kan bezocht worden door iemand met een lichte huidskleur.
Negatieve effecten van stereotypen, vooroordelen en discriminatie op de geestelijke gezondheid van slachtoffers.
Valse overtuigingen over onze capaciteiten zijn niet alleen onprettig om te horen, ze veranderen in ons hoofd gemakkelijk in een stem van zelftwijfel die vaak moeilijk te negeren kan zijn. In de afgelopen decennia zijn wetenschappers gaan ontdekken dat dit effectief schadelijke effecten kan hebben op onze prestaties. Er is sprake van een ‘stereotype dreiging’ wanneer mensen bang zijn om de negatieve perceptie rond de gestigmatiseerde groep waartoe ze behoren te bevestigen. Neurowetenschappers hebben deze stress effecten door stereotypering zelfs in de hersenen gemeten. Wanneer we worden beïnvloed door stereotype dreiging, worden hersenregio’s die verantwoordelijk zijn voor emotionele zelfregulatie en sociale feedback geactiveerd, terwijl activiteit in de regio’s die verantwoordelijk zijn voor taakuitvoering worden afgeremd.
Als gevolg van stereotypen, vooroordelen en discriminatie ervaren sommige mensen allerlei problemen en moeilijk te overkomen uitdagingen. Dat kan gaan van een laag zelfbeeld ontwikkelen tot psychische stoornissen ervaren zoals angst, depressie of posttraumatische stressstoornis. Wanneer iets genoeg herhaald wordt kunnen mensen zelf beginnen te geloven in negatieve stereotypen over zichzelf (denk maar aan het filmpje met de witte en zwarte pop, waar ook zwarte kindjes aan de witte pop positievere eigenschappen toeschrijven)
Ze kunnen daardoor problemen ervaren op school of op het werk (bijvoorbeeld pesten en intimidatie), hoop in de toekomst te verliezen en het gevoel hebben dat ze anderen niet kunnen vertrouwen. En erger nog, aanhoudende confrontatie met uitsluiting kan leiden tot lichamelijke en psychische klachten, soms zelfs met zelfdoding tot gevolg.
Wat kunnen we doen?
We weten nu dat bepaalde stereotypen vooroordelen tot gevolg hebben die op hun beurt leiden tot discriminatie. Het is evident dat het wegnemen van deze stereotypen het meest voor de hand liggend hulpmiddel is. Verder kunnen positieve rolmodellen helpen om de effecten van stereotypering tegen te gaan. Ook bewustwording rond de schadelijke effecten van stereotypen helpen om de angst te herinterpreteren en de negatieve effecten te neutraliseren bij slachtoffers.
Wanneer we mensen kansen ontnemen op basis van vooroordelen kan je moeilijk spreken van een rechtvaardige samenleving. Daarom moeten we de stereotypen die deze veroorzaken elimineren!
Bronnen:
Bron 1
Bron 2
‘How to Be an Antiracist’ by Ibram X. Kendi
Andere Nederlandstalige bronnen over Stereotypen, vooroordelen en discriminatie
Wat zijn stereotypen?
Vooroordelen en stereotypen?
Hoe werkt discriminatie?